احکام طنز؛
در نظر آیت الله مکارم شیرازی
برنامه های طنز
سؤال 1719- آیا مىتوان از برنامههاى طنز و شوخى و خنده و تفریح و سرگرمى، در جهت ارزشهاى اسلام و انقلاب و فقه اسلامى استفاده کرد؟
جواب: کاملًا امکان پذیر است؛ مشروط بر این که در محتواى آن دقّت کافى شود.
سؤال 1723- آیا تضییع اوقات مردم، در قالب فیلم، نمایشنامه، شعر خوانى و خاطره گویى از طریق برنامههاى سرگرم کننده کم محتوى، و نمایشهاى سبک و بى مغز شرعاً جایز است؟
جواب: اگر صرفاً تضییع اوقات باشد، کار خوبى نیست، ولى اگر بدآموزى و خلاف شرع در آن باشد، حرام است.
سؤال 1720- آیا شرعاً مىتوان مطالب جدّى و حقیقى را بالعاب نازک اندیشى و نازک گویى، ظریف کارى و لطیف پردازى، همراه بافکاهى و مطایبه طنز، ارائه کرد؟
جواب: هرگاه خالى از سخن خلافى باشد، و اهداف سازندهاى حاصل گردد، اشکالى ندارد.
ماهیت طنز
سؤال 1734- ماهیّت طنز و مطایبه، با رعایت موازین شرعى چیست؟
جواب: طنز و مطایبه شرعى همان سخنان نشاطانگیزى است که مشتمل بر یکى از محرّمات مانند توهین، هتک، غیبت، و فساد جنسى نباشد.
سؤال 1724- به نظر شما ویژگى شرعىِ طنز دینى کدام است؟
جواب: طنر دینى آن است که اوّلًا: هدف صحیحى را دنبال کند. و ثانیاً: خالى از خلاف شرع باشد.
سؤال 1722- طنز و نقد مذموم، از طنز و نقد و مزاح ممدوح، با چه معیارى جدا مىشود؟
جواب: معیار، رعایت موازین شرعى، و جدا کردن حلال از حرام است.
طنز در اسلام
سؤال 1721- آیا در روایات طنز وجود دارد؟ آیا مىتوان طنز را به طنز قرآنى و روایى تقسیم کرد؟
جواب: در تواریخ اسلامى، و سیره پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله، یا ائمّه هدى علیهم السلام دیده مىشود.
سؤال 1730- آیا طنز در قرآن و سیره عملى اهل بیت علیهم السلام وجود دارد؟
جواب: آرى؛ طنز به معناى بالا در کتاب و سنّت وارد شده است.
توهین و تمسخر دیگران، لهجه ها، اقوام
سؤال 1725- لطفاً به سؤالات زیر پیرامون طنز جواب فرمایید:
الف) دروغهایى که در برنامههاى طنز و سرگرم کننده گفته مىشود، چه حکمى دارد؟
جواب: هرگاه قرینهاى بر جدّى نبودن وجود داشته باشد، اشکالى ندارد.
ب) استهزا و توهین به دیگران در برنامههاى تفریحى طنز چه حکمى دارد؟
جواب: اگر واقعاً توهین باشد، جایز نیست.
ج) لطیفههایى که درباره اهالى برخى مناطق ایران گفته مىشود، در چه محدودهاى مجاز، و در چه صورت حرام مىباشد؟
جواب: در مواردى که باعث هتک اهالى آن منطقه شود، جایز نیست.
د) اگر طنز به گونهاى در جامعه ترویج یابد که دیگر هتک حرمت و توهین حساب نشود، یا به دلیل وجود قرائن حالیّه یا مقالیّه، باعث اذیّت و ایذا نگردد، چه حکمى دارد؟
جواب: در چنین فرضى اشکالى ندارد.
سؤال 1726- لطیفههایى که درباره ملل غیر مسلمان گفته مىشود، چه حکمى دارد؟ در مورد ملل مسلمان چطور؟
جواب: در هر دو مورد باید ادب اسلامى رعایت شود، و هتک و توهینى به عمل نیاید. مگر ملّتهایى که محارب با مسلمین هستند.
سؤال 1727- آیا مىتوان براى جذب مخاطبین در صدا و سیما، و فیلمها و سریالها و سینماها، با تمسّک به عناوین ثانوى و رعایت مصالح اهمّ، طنز را تجویز کرد؟
جواب: طنز به صورتى که در بالا گفتیم، احتیاج به عناوین ثانویّه ندارد. و با امکان استفاده از طنزهاى مشروع، نیازى به طنزهاى حرام نیست.
طنز و لهوگرایی
سؤال 1728- اگر نمایشهاى طنزآمیز و خندهآور، بدآموزى داشته باشد، یا سبک و بى مغز و گمراه کننده باشد، چه حکمى دارد؟
جواب: در فرض بالا جایز نیست.
سؤال 1733- اگر طنز و طنزپردازى به صورت شغل درآید، یا حرفهاى بیهوده و لغو و سبک براى سرگرمى و ایجاد خنده در آن به کار رود، چه حکمى دارد؟
جواب: در چنین صورتى حرام است.
سؤال 1729- اگر در طنز قصد جدّى بر دروغ و توهین و استهزا نباشد، از نظر شرعى چه حکمى دارد؟
جواب: هرگاه قرینهاى همراه آن باشد، و مایه هتک و بىاحترامى نشود، اشکالى ندارد.
سؤال 1731- آیا استفاده از صداى زنان، و رفتار و کردار آنان، در عرصههاى هنرى، در قالب طنز و ایجاد خنده و شادى جایز است؟
جواب: زنان باید در همه حال، وقار اسلامى خود را حفظ کنند.
سؤال 1732- آیا در برنامههاى صدا و سیما و نمایش طنز، به مقتضاى فضاى شاد برنامه، خندیدن بازیگران و هنرمندان زن به صورت قهقهه، فریاد، آه و ناله جایز است؟ به عنوال ثانوى چطور؟
جواب: از جواب سابق معلوم شد.
سؤال 1735- آیا تمسخر افرادى که متجاهر به فسق هستند، جایز است؟
جواب: در صورتى که راه نهى از منکر، منحصر به این کار باشد، جایز است.[1]
سوال؛ آیا جایز است برای مرد که در مقابل دیگران عیوب زنش را بیان کند، یا به او اهانتی بکند ولی با شوخی و مزاح؟
اگر زن ناراضی باشد؟
جواب: جایز نیست.
اگر زن اذیت نشود؟
جواب: بهتر است ترک شود.[2]
سوال: در این زمان رسم شده که بسیاری از مردم دروغ میگویند، وقتی میخواهیم نهی از منکر کنیم میگویند: شوخی میکنیم» یا میگویند: «این دروغ مصلحتی هست.» لطفا حکم شرعی دروغ با انگیزه مصلحت و شوخی را بیان کنید.
جواب: اگر مخاطب بفهمد که این کلام غیر جدی هست، این شوخی و مزاح است و دروغ محسوب نمیشود. اما دروغ برای مصلحت زمانی جایز است که یک مصلحت مهمتری که مترتب بر این دروغ است، در کار باشد مثل برطرف کردن دعوای بین دو نفر.[3]
