فرق طنز یا تمسخر، هجو و هزل
در طنز خنده وسیله است ولی در کمدی هدف است و در هزل فقط خندیدن و سرگرمی مهم است ولی در هجو به جای خنده، زهرخند و عوض از اصلاح، تخریب مد نظر است ولی در مثل کمدی هدف خنده است ولی به کسی ضرری نمیرسد.
طنز قلقلک اروح فرهیخته به قصد بیداری و هزل بی هدف بلکه وقت گذرانی و هجو شلاق است. هجو محصول دوران آزادی است ولی طنز مخصوص دوران خفقان، هجو دشمنی می آورد و طنز دوستی را محکم می کند.[1]
ژان پل سارتر در کتاب ادبیات چیست؟ تاکید دارد که طنز نویس عفت قلم دارد، سپس او در تفاوت طنز، هزل و هجو می گوید: «طنز با نیشخندی عنادی و استهزاء آمیز که آمیخته به ابهامی از جنبه های مضحک و غیر عادی زندگی است، پا از جاده شرم و تلک نفس بیون نمی نهد و همین نکته مرز امتیاز طنز از هزل و هجو است.»[2]
به نظر می رسد تمسخر و هجو و طنز یک حقیقت هستند و جوهره واحدی دارند و همه ختم به خنده میشوند ولی تفاوت شان از جهات دیگر است.
هزل هدف اصلیش خنداندن است و امور دیگر را خیلی در نظر ندارد ولی در طنز و هجو و تمسخر هدف دیگری نیز مد نظر است. در طنز برتری طلبی و خود برتر بینی دیده نمی شود ولی در تمسخر نوعی پاکی دامن وانمود میشود.
در طنز عفت کلام زیاد رعایت می شود که کسی را نرنجاند لذا در لایه از ابهام گفته میشود که بر روی نقص کسی تمرکز حاصل نشود ولی در هجو و تمسخر برعکس. فرق تمسخر و هجو هم در این است که در هجو علاوه بر تمسخر و غیر عادی جلوه دادن کسی (حال یا خودش یا امور وابسته به او) نیش هم داریم. در هجو مسئولیت اجتماعی نیز میتواند لحاظ شود و میتواند مقدس نیز گردد.
عده ای برای مسئولیت زدایی نیز از تمسخر و استهزاء کمک میگیرند، یعنی بدور از ابهام و کنایه، مستقیم افراد را مورد تهاجم قرار میدهند. به همین خاطر یکی از تهاجمات مرد به امور دینی به خاطر سلب مسئولیت از خود یا به خاطر سرکوب وجدان خود و کم اهمیت جلوه دادن یک امر مهم است (البته شاید گاهی هم از روی غفلت یا جهل باشد). زمانی که حضرت نوح ع در حال ساخت کشتی بودند هر کسی به هر بهانه ای او را به مسخره میگرفت.
«وَ یَصْنَعُ الْفُلْکَ وَ کُلَّما مَرَّ عَلَیْهِ مَلَأٌ مِنْ قَوْمِهِ سَخِرُوا مِنْهُ.»[3]
نوح کشتى مىساخت و هر بار که مهتران قومش بر او مىگذشتند مسخرهاش مىکردند.
