احکام طنز و شوخی
۱ــ روایات در باب شوخی و مزاح دو گونه است٬ برخی روایات مشوّق است و روایاتی مزاح و شوخی را مذموم می دانند٬ حال کدام دسته از روایات دارای رجحان می باشد؟ اگر جمع ممکن است حدّ و حدود شوخی پسندیده و ناپسند چیست؟
(آیة الله مکارم)؛ شوخی در جای خود و در حدّ اعتدال اشکالی ندارد ٬مشروط بر این که آلوده به گناه نباشد.
(آیة الله سید محمد شاهرودی)؛ مزاح در صورتی که از محدوده شرع مقدس خارج بناشد جایز بلکه رجحان دارد.
(آیة الله بهجت)؛ به نحوی که موجب ایذاء شنونده نشود مانعی ندارد.
( آیة الله سیستانی)؛ از مجموع روایات استفاده می شود که شوخی مذموم آن است که مشتمل بر گناه باشد یا منافی با متانت و وقار باشد و شوخی ممدوح آن است که موجب انبساط خاطر بدون گناه و با محافظت بر وقار و متانت باشد.
(آیة الله نوری)؛ در مواردی که شوخی موجب غفلت از خدا و دلبستگی به دنیا باشد٬ یا مستلزم ایذاء و یا مشتمل بر دروغ و مانند آن باشد٬ مذموم است و در مواردی که موجب سرور و خوشحالی مؤمنین باشد ممدوح است.
(آیة الله تبریزی)؛ شوخی هایی که داخل عنوان لهو نیست که مزاح نامیده می شود با وصف مؤمن بودن منافات ندارد.
( آیة الله صافی)؛ در مورد سؤال ظاهرا دو دسته روایات قابل جمع است به این که روایات ناهیه حمل شود بر مواردی که مزاح از حدّ متعارف خارج و موجب سبکی مزاح کننده و توهین به طرف باشد و روایات مقابل حمل بر مورد مزاح متعارف شود و موجب سرور طرفین باشد بدون توهین٬ و امور دیگر مرجوح بر آن مترتب نشود و حدّ مزاح پسندیده همان است که اشاره شد.
۲ــ تا چه اندازه شوخی کنم٬ زیرا در مدرسه بعضی از دوستان اصلا شوخی نمی کنند و بعضی دائما در حال خنده و مزاح هستند٬ من تکلیف خود را نمی دانم؟
( آیة الله تبریزی)؛ فرزندم شوخی و خنده ٬ حکم نمک در غذا را دارد٬ انسان باید از شوخی و خنده زیاد بپرهیزد٬ به خصوص طلبه جوان که دوران سازندگی خود را می گذراند . شوخی و خنده زیاد موجب دل مُردگی می شود و اگر خدایی ناکرده این اتفاق بیفتد ٬ خارج شدن از آن حالت ٬ بسیار سخت است. هر کاری می کنید معقول باشد تا نگویند این چه طلبه ای است که وقت خود را صرف مزاح و شوخی می کند و برای چه این فرد ٬ طلبه شده است٬ خنده زیاد شخصیت شما را نزد متدیّنین کم رنگ می کند. با دوستان خود می توانید جملات معقول و موزون را رد و بدل کنید اما باید مواظب باشید که دروغ ٬ تهمت٬ بهتان ٬ افتراء و ایذاء کسی در آن نباشد٬ در سخن گفتن و شوخی معقول ٬تمام جوانب شرعی و اخلاقی را در نظر بگیرید. فرزندم! وظیفه فعلی شما درس خواندن و توکل به ایزد منّان است٬ کاری کنید که رضای امام زمان(عج الله) در آن باشد. شکل ظاهری و حرکت شما نیز به گونه ای باشد که اگر شما را دیدند از خلق و التزام شما لذت ببرند و مصداق « کُونُوا لَنا زَیناً) باشید. خداوند به شما توفیق دهد.
۳ــ در یک خانه چند برادر با خانوادهٔ خود زندگی می کنند. گاهی به حسب اتفاق برادر به زن برادر نگاه و گاهی هم شوخی می کند. با عادی بودن این جریان٬ حکم مسأله چیست؟
(آیة الله فاضل)؛ نگاه به زن نامحرم جایز نیست. اگر چه زن برادر باشد و در یک جا زندگی کنند و مزاح و شوخی توأم با قصد لذت جایز نیست.
۴ــ خنده و شوخی استاد خانم در کلاس درس دانشجویان دختر و پسر به منظور رفع کسالت و خستگی و تجدید روحیه دانشجویان چه حکمی دارد؟
(آیة الله مکارم)؛ رعایت آداب عفّت در کلاس درس واجب است.
۵ــ صدای خنده خانم ها در جایی ( مانند کلاس درس) که تعداد آقایان بیشتر از خانم ها باشد چه حکمی دارد؟
(آیة الله بهجت)؛ اشکال دارد.
۶ــ خندیدن زن به گونه ای که نامحرم صدای آن را بشنود چه حکمی دارد؟
(آیة الله بهجت)؛ اشکال دارد.
۷ــ لبخند زدن هنگام صحبت با مرد نامحرم چه حکمی دارد؟
(آیة الله بهجت)؛ اشکال دارد.
۸ــ در شوخی٬ از شخصیت های مقدّس ( مانند انبیاء٬ امامان شیعه٬ امامزادگان٬ علماء) استفاده می شود و یا مطالب و احکام مذهبی به کار می رود آیا جایز است؟
(آیة الله سیستانی)؛ اگرهتک باشد جایز نیست.
(آیة الله بهجت)؛ هتک احترام حرام است.
(آیة‌الله مکارم)؛ جایز نیست.
(آیة الله سید محمد شاهرودی)؛ اگر موجب هتک حرمت آنان شود حرام است.
(آیة الله شبیری زنجانی)؛ اگر در لطیفه گویی و شوخی از شخصیت های مقدس یا اماکن مذهبی و مانند آن به شکلی استفاده گردد که عرفا موجب هتک مقدسات دین محسوب شود٬ این گونه لطیفه گویی حرام است و به طور کلی مناسب است از شوخی و لطیفه در مواردی که به مقدسات دینی مرتبط است اجتناب گردد.
( لطیفه گویی)؛
۹ــ گفتن لطیفه های رایج در کشور که حالت تمسخر قشر٬ قوم یا مناطقی از مردم کشور را در بر می گیرد چه حکمی دارد؟ شنیدن آن چه صورت دارد؟
(مقام معظم رهبری)؛ اگر استهزاء آنان محسوب شود جایز نیست.
(آیة الله سیستانی)؛ اگر مستلزم هتک و توهین مؤمنین باشد٬ جایز نیست.
(آیة‌الله مکارم)؛اگر واقعا تمسخر قومی به طور عام بوده باشد اشکال دارد.
(آیة الله فاضل)؛ بهتر این است که از این نوع مزاح ها اجتناب شود.
(آیة الله بهجت)؛ اولی تنزّه است.
(آیة الله تبریزی)؛ مسخره کردن و اذلال مؤمن جایز نیست و اگر این طور نباشد و متضمن کذب هم نباشد مانعی ندارد.
(آیة الله صافی گلپایگانی)؛ اگر مشهور و معروف است به قصد لطیفه گویی باشد و توهین صدق نکند اشکال ندارد مع ذلک ترک آن اولی است.
۱۰ــ در لطیفه ها و جک هایی که می سازند می گویند: یک رشتی٬ یک افغانی... چنین چنان کرد٬ آیا اشکال شرعی دارد؟ خصوصا اگر افراد آن طایفه یا آن شهر آن جک را بشنود ناراحت می شوند چه حکمی دارند؟
(مقام معظم رهبری)؛ با فرض این که شنیدن این الفاظ تحت لطیفه موجب ناراحتی مردم مسلمان آن محل بشود٬ جایز نیست.
(آیة الله سیستانی)؛ اگر اهانت به مردم آن شهر و یا افراد آن قوم محسوب شود جایز نیست.
(آیة الله مکارم)؛ اگر هتک حیثیت آنان شود یا باعث ایذاء آنان گردد اشکال دارد.
( آیة الله صافی)؛ در هرموردی که توهین صدق کند اشکال دارد.
(آیة‌الله تبریزی)؛ اگر مخالف واقع باشد کذب است و حرام.
۱۱ــ اگر در پاسخ مسأله قبل می فرمایید جایز نیست یا اشکال دارد بعضی ها برای نقل لطیفه ها و جک ها از حیله استفاده می کنند که یه تُرکِ کافر٬ یک رشتی کافر و ... چنین و چنان کرد٬ آیا با اضافه نمودن این قید حرمت رفع می شود؟
(آیة الله مکارم)؛ در صورتی که سبب اهانت به نوع شود جایز نیست.
(آیة الله شاهرودی)؛ چنانچه موجب ایذاء مؤمنین باشد اشکال دارد و إلّا غیبت کافر جایز است.
۱۲ــ بعضی ها برای این که لطیفه ای تعریف کنند یا کسی را بخندانند٬ مثلا می گویند: یک روز یک ترک ...٬ آیا به کار بردن کلمه ترک اشکال دارد؟
(آیة‌الله صافی)؛ اگر توهین شمرده شود جایز نیست.
۱۳ــ الف) در لطیفه ها و جک هایی که می سازند می گویند: یک قزوینی٬ یک رشتی٬ یک ترک و ... چنین و چنان کرد٬آیا اشکال شرعی دارد؟ خصوصا اگر افراد آن طایفه یا شهر آن جک را بشنوند ناراحت می شوند چه حکمی دارد؟
ب) حال بعضی افراد حیله می زنند و برای نقل لطیفه ها و جک ها چنین می گویند : یک قزوینی کافر٬ یک ترک کافر٬ یک رشتی کافر٬ یک امام جمعه و ... چنین و چنان کرد٬ آیا این نوع حیله ها مسلله را حل می کند و مجوّز نقل این این گونه جک ها و لطیفه ها می شود؟
(آیة الله صافی)؛ این گونه لطیفه ها گرچه متداول است ولی بر خلاف اخلاق و ترک آن اولی و احوط است.
(آیة الله بهجت)؛ حرام است.
(آیة الله نوری)؛ الف: در فرض سؤال جایز نیست. ب: چنین کاری صحیح نیست.
(آیة الله سیستانی)؛ الف: اگر إهانت به مردم آن شهر و یا افراد آن قوم محسوب شود جایز نیست. ب: ظاهرا اضافه کردن قید مذکور اهانت را رفع نمی کند اگر اهانتی باشد.
۱۴ــ نظر شریف شما درباره مطرح نمودن لطیفه های ملّا نصرالدین چیست؟
(آیة الله سیستانی)؛ فی نفسه مانعی ندارد.
(آیة الله بهجت)؛ به عنوان اولی جایز است.
(آیة الله مکارم)؛ آن ها که دارای هدف صحیحی است اشکال ندارد.
(آیة الله سید محمد شاهرودی)؛ می تواند لطیفه ها را ذکر کند و به شخص خاصّی نسبت ندهد.
نویسنده : پورمهدی
